Karl Marx e a Revolución en España

A revolución que se iniciou en España en xullo de 1854 tivo en Karl Marx, que daquela exercía de corresponsal en Londres do New York Daily Tribune, un intérprete excepcional. Ao longo dese ano o autor alemán escribe unha serie de artigos para o xornal onde vai describindo a situación política española, dominada pola corrupción da corte, o fanatismo relixioso e un Exército en mans dos espadóns.

Aínda presentes en Europa os ecos da revolución de 1848, a "primavera dos pobos", Marx aporta unha visión lúcida e ben documentada, capaz de trascender os acontecementos inmediatos para desvelar as correntes profundas da nosa historia.

O desconcerto que xenera o levantamento de Vicálvaro reflíctese nunha das primeiras crónicas enviadas á redacción do xornal en Nova York: Sería prematuro formular unha opinión sobre o carácter xeral desta insurreccción.  Días despóis engade: A insurrección española semella tomar un novo aspecto (...) Ao convencerse de que as cidades españolas non poden mobilizarse esta vez por unha mera revolución palaciana, O`Donell postulou inesperadamente principios liberais.
                                                     
 Marx sostén que os numerosos pronunciamentos locais e rebelións militares acostumaron a Europa a considerar a España como un país colocado na situación da Roma imperial na era dos pretorianos. E apunta algunha das razóns desa visión: seica non haxa país algún salvo Turquía tan pouco coñecido e tan mal xulgado como España.

O pensador alemán observa na contínua sucesión de cambios de goberno, levantamentos populares e pronunciamentos militares unhas constantes que percorren a época:  

Os movementos revolucionarios españois ofrecen desde comezos de século un aspecto notablemente uniforme (...) En todo outro caso ocorre que cada complot palaciano baséase en insurrecccións militares que arrastran indefectiblemente tras de sí pronunciamentos municipais. Dúas cousas explican este fenómeno. En primeiro lugar, o que chamamos estado no sentido moderno da palabra non ten verdadeira corporización fronte á corte, por causa da vida exclusivamente provincial do pobo, se non é no exército. En segundo lugar, a peculiar posición de España e a guerra pola Independencia crearon condicións nas cales o exército resultou o único lugar no que podían concentrarse as forzas vitais da nación española.

Na súa análise os factores económicos cobran tanta importancia como os políticos, dándolle un novo e esclarecedor significado á maraña confusa de sucesivos levantamentos: 

A dédeba flotante de España suma 33 millóns de dólares e o déficit total é de 50 (...) Incluso os recursos extraordinarios do estado foron anticipados en varios anos e malgastados (...) As minas de mercurio de Almadén están comprometidas por anos (...) As medidas que propón [o goberno] para cubrir ese déficit son as dun verdadeiro banqueiro, a saber: volta á orde e á tranquilidade, continuar a exacción dos vellos impostos e emitir novos empréstitos. Dacordo con ese consello, Espartero obtivo 2,5 millóns de dólares dos banqueiros de Madrid, a cambio da promesa de realizar unha política estrictamente moderada. As súas últimas medidas proban o gustosamente que está disposto a cumprir esa promesa.

Non hai que crer que todas esas medidas reaccionarias sexan recibidas sen resistencia algunha polo pobo (...)
Este é o "cercle vicieux" no que están condenados a moverse todos os gobernos revolucionarios abortivos. Recoñecen como obrigacións nacionais as débedas contraídas polos seus predecesores contrarrevolucionarios. E así o novo goberno popular tranfórmase en servidor dos grandes capitalistas e en opresor do pobo.

E por se quedara algunha dúbida acerca do protagonismo dos financieros nos sucesos revolucionarios, baste suliñar o seguinte parrágrafo:

Está xa comprobado que o embaixador británico (...) convenceu ao banqueiro Collado, actual ministro de Facenda, para que adiantara o diñeiro que necesitaban O`Donell e Dulce para o seu pronunciamento.

As reflexións de Marx sobre a revolución burguesa en España revélanos a flebeza das súas bases, a persistencia de elementos  do Antigo Réxime e o protagonismo do Exército na revolución liberal.

Mohammed ben Mizzian: un oficial mouro ao servizo de Franco

A vida deste militar marroquí, o mais destacado oficial do continxente mouro que combatiu en España durante a guerra civil en apoio das tropas sublevadas, está rodeada dunha auténtica lenda negra.

Fillo dun cadí da cabila de Mazuza adicto ás tropas de ocupación españolas, naceu en Nador en 1897. Un primeiro episodio novelesco está vinculado á visita que fai Alfonso XIII á escola de Melilla onde estuda o xove Mizzian e cuxos coñecementos da xeografía española asombran ao monarca. Cando Alfonso XIII lle pregunta qué querría ser de maior, Mizzian lle contesta que “capitán”. E cando o mozo ten dezaseis anos o propio rei lle facilita o ingreso na Academia de Infantería de Toledo, cuios estatutos tiveron que ser cambiados para permitir o acceso dun musulmán.

Entre 1921 e 1926 participa, co grao de tenente, na sanguenta Guerra do Rif. Ferido durante o famoso desastre de Annual, é ascendido a capitán. Por un capicho do destino, os rifeños aos que se te que enfrontar están liderados polo seu antigo mestre, Abd el-Krim. A campaña lle depara outra feliz coincidencia: coñece a un xoven tenente coronel, Francisco Franco, a quen salva a vida. Gracias ao valor e arroxo que amosa durante a campaña ascende rápidamente.

En xullo de 1936, co inicio do levantamento militar contra a República, en cuxo plan paricipa desde semanas atrás, diríxese a Melilla ao fronte dun tabor de regulares e intervén na que está considerada a primeira acción armada da guerra.

Xa na Península, vémolo intervir na defensa do Alcázar de Toledo ao fronte dos seus regulares, e na batalla de Madrid, nos combates que se produciron na Cidade Universitaria. A violencia que empregaron as súas tropas en Toledo, así como a violación de dúas milicianas en Madrid foron descritas polo periodista nortemericano John T. Whitaker:

En certa ocasión atopábame nun cruce de camiños de Navalcarnero na compaña deste oficial marroquí cando trouxeron á súa presenza a dúas raparigas que aínda non cumpriran os vinte anos. Unha delas traballara nunha fábrica téxtil de Barcelona e levaba no peto da chaqueta un carnet sindical. A outra era de Valencia e dixo que era apolítica. Tras interrogalas co propósito de obter información militar, El Mizzian levounas a unha escola onde descansaban preto de 40 soldados mouros, que estallaron en alaridos ao velas chegar. Quedeime arrepiado, cheo de rabia e de impotencia. Cando lle manifestei a El Mizzian a miña protesta, respondeume cun sorriso: "Non vivirán mais de catro horas".

O propio Whitaker contaba que Mizzian lles prometera aos seus homes "mulleres brancas" e que chegou a montar un burdel con mulleres marroquíes e prisioneiras republicanas.

En 1937 Mizzian tomou parte na campaña do norte e en 1938, convertido xa en coronel, na batalla do Ebro, que decidiría a sorte da guerra.

Acabada a contenda, Franco desígnao capitán xeral de Ceuta. En 1953 é ascendido a tenente xeral e nomeado capitán xeral de Galicia. E foi neste destino onde xurdíu a lenda da súa presenza na celebración o día do apóstolo en Compostela. As autoridades decatáronse de que a imaxe do santo que tradicionalmente saía en procesión, Santiago Matamoros degollando musulmáns, podería resultar ofensiva ao novo capitán xeral. E foi entón cando -sempre segundo a lenda- a peana da estatua foi cuberta, algúns contan que cun pano branco e outros con ramilletes de rosas. Non deixaría de resultar chocante contemplar a figura de Santiago cortando as rosas en lugar das habituais cabezas de infieis.

 En 1956, logo de acadar a indepedencia, o monarca de Marrocos Mohammed V reclamou os servizos de Mizzian, que se encargará de crear o exército do novo estado. Él foi o responsable, ao ano seguinte, da brutal represión da revolta rifeña na que non dubidou en empregar napalm.

No ano 1964 foi destacado a Madrid como embaixador de Marrocos. Morre en 1975. En 2006, con motivo da inaguración na súa localidade natal dun museo adicado á súa memoria e na que non faltaron personalidades políticas e militares españolas, unha das súas fillas glosaba a súa figura nos seguintes termos: "simbolizou a fraternidade de armas hispano-marroquí".

Mais información
La última victoria de Mizzian, el general exterminador, artigo en El País de Ignacio Cembrero (http://elpais.com/diario/2006/06/04/espana/1149372011_850215.html).
España masacrada (http://elpais.com/diario/2011/03/27/eps/1301210816_850215.html)
Paul Preston, El holocausto español 
http://www.youtube.com/watch?v=hsdSTvUmg_s

A primeira tecnoloxía europea

A mais antiga ferramenta fabricada en Europa non é alemana, nin francesa, nin sequera británica. Anque pareza mentira, o primeiro útil que sae das mans dun ser humano no vello continente é made in Spain. Segundo confirman os arqueólogos que levan anos excavando no xacimento de Atapuerca (Burgos) e cuxas testemuñas arroxan as mais antigas datas da presenza humana en Europa, unha lasca de sílex de apenas tres centímetros, atopada na campaña deste verán e datada hai uns 1,4 millóns de anos, sería o más antigo trebello asociado aos primeiros homínidos que aparecen en Europa.

Este achádego vense a asumar a outros moitos -entre eles, a famosa mandíbula do Homo antecessor-, que confirmarían, segundo recalca o investigador José María Bermúdez de Castro, no só a antigüidade do poboamento humano no sur de Europa, senon a súa continuidade no tempo, feito que ata o de agora non era recoñecido pola comunidade científica.

http://elpais.com/diario/2008/03/27/sociedad/1206572402_850215.html
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2013/07/24/actualidad/1374668801_656980.html

A Ilustración, Feijoo e as probas de paternidade

Definíase a sí mesmo como desenganador do vulgo (oficio, a la verdad, honrado y decoroso; pero triste, ingrato y desabrido más que otro alguno), foi coñecido como o "Voltaire español" e un contemporáneo describiuno do seguinte xeito:

Sin resabios de grande, sin presunciones de sabio, sin orgullo de poderoso y sin vanidad de aplaudido, le encuentra quien le busca y le halla quien le necesita.

Escribiu dúas obras maxistrais de carácter enciclopédico, o "Teatro Crítico Universal" e as "Cartas Eruditas", consideradas como un enorme monumento do espíritu crítico en medio do deserto intelectual da España do século XVIII.

O benedictino frei Benito Jerónimo Feijoo naceu en 1676 nunha aldea de Ourense, no seo dunha familia fidalga. Reinaba daquela Carlos II o Enfeitizado e o Imperio español pasaba polos súas horas máis baixas. A pesar da condición de primoxénito, a familia de Feijoo non se opuxo ao seu ingreso na Orde e soubo alentar as súas inquedanzas intelectuais.Estudiou nos mosteiros de Samos e Lérez e a partir de 1709 instalouse definitivamente en San Vicente de Oviedo, onde impartiu teoloxía. Pero os seus gustos inclinábanse por materias máis mundanas: filosofía, matemática, física, literatura, medicina, agricultura,.. a cuxo estudio adicaba longas horas na celda que compartía con xentes como Vives, Bacon ou Newton.

¿Qué cosa más dulce hay que estar trabajando todos los días con los hombres más racionales que tuvieron los siglos todos, como se logra en el manejo de los libros?

Enemigo de honores e prebendas, a publicación, a partir de 1726, da súa obra motivou una das guerras literarias máis intensas na historia das nosas letras. Más daño causan los cañones de pluma que los cañones de batir exclamaría o tamen benedictino frei Martín Sarmiento, antigo alumno de Feijoo e un do seus máis fervientes defensores. Un decreto de Fernando VI acalou a polémica vinte e dous anos despóis:

Por cuanto la general aprobación y aplauso que han merecido en la república literaria a propios y extraños las útiles y eruditas obras de Vos (...) mueven a mi real ánimo a hacer manifiesta mi gratitud.

Auténtico precursor en España do pensamento ilustrado, partidario do método experimental e oposto aos argumentos de autoridade, o combate contra as supersticións, os prexuicios e os vellos costumes ocupan un lugar importante nas súa obra ("Vara divinatoria y zahoríes", "Transformaciones y transmigraciones mágicas", "Fábulas de las Batuecas y países imaginarios").

Nun país onde se daba por certa a influencia dos corpos celestes, no que se creía que as montañas da Alcarria muxían pola noite e que os nados en Venres Santo sanaban a peste co seu alento, él mesmo, ás veces, escéptico e racionalista como era, non foi capaz de sustraerse dalgunhas das crenzas máis disparatadas que circulaban entre o mesmo vulgo ao que trataba de correxir.

CARTA QUARTA
INFLUJO DE LA IMAGINACION MATERNA
Lo que acabo de discurrir a favor del influjo de la imaginación materna en el feto, basta para que ya mire sin desplacer alguno la opinión, que atribuye el color etiópico a aquel principio. Pero una noticia, que poco ha me comunicó el Licenciado Don Diego Leandro de Guzmán y Márquez, Presbítero , Abogado de los Reales Consejos, y de Presos del Santo Oficio de la Inquisición de Sevilla, y su Comisario en la Ciudad de Arcos , me extrajo del estado de indiferente, inclinándome no poco a aquella opinión. El citado Don Diego me escribió haber conocido en la Villa de Marchena, distante nueve leguas de Sevilla, a un Caballero llamado Don Francisco de Ahumada y Fajardo, de familia muy noble, y de padre y madre blancos, el cual, no obstante este origen, era negro atezado, con cabello ensortijado, narices anchas y otras particularidades que se notan en los etíopes: que al contrario, dos hermanos suyos, Don Isidro y Don Antonio, eran muy blancos y de pelo rubio, que se decía que la singularidad de Don Francisco habia nacido de que la madre, al tiempo de la concepción, había fijado con vehemencia la imaginativa en una pintura de los Reyes Magos, que tenia a la vista en su dormitorio: finalmente, que habiéndose casado dicho Don Francisco con una mujer muy blanca los hijos salieron mulatos.

Siendo hecho constante, como yo no dudo, la perfecta negrura de aquel Caballero, es claro que no puede atribuirse al indigno comercio de su madre con algún etíope. La razón es concluyente. Si fuese esa la causa, no saldría enteramente negro, sino mulato, como salen todos aquellos que tienen padre negro y madre blanca; y como por la propia causa salieron mulatos los hijos del mismo Don Francisco. A qué otra causa, pues, podemos atribuir el efecto, sino á la vehemente imaginacion de la madre, clavada al tiempo de la concepción en la pintura del Mago negro, que tenia presente

Pero debo advertir, que para adaptar este principio a la negrura de la nación etiópica, no es menester que en todas las generaciones de aquella gente intervenga, como causa inmediata, la vehemencia de la imaginación; pues puede suponerse, que al tiempo que se estableció aquel color en el primero, ó primeros individuos, se estableció también un principio (sea el que se fuere) capaz de comunicar le á otros mediante la generación.

Es cuanto ahora me ocurre sobre la materia, y que me hace mas fuerza, que todo lo que en contrario opone Jacobo Bloridél, y aun mas que lo mismo, que yo he dicho en el Discurso sobre el color etiópico; mas no basta para que me atreva a dar en el caso sentencia definitiva.

http://apeldetouro.blogspot.com.es/2008/11/ilustracin-feijoo-e-as-probas-de.html

"Mi guerra de España": memorias dunha oficial do exército republicano

Hipólito e Micaela, Mika, Etchebéhère eran dous xoves arxentinos chegados a España en vésperas da guerra civil. Expulsados do Partido Comunista Arxentino debido as súas discrepancias coa liña oficial estalinista e pola súa afinidade co trotskismo, viaxan a España desde París -onde viven entregados á causa da revolución-, atraídos polos ecos da revolución de Asturias.

Co estalido da guerra Hipólito é posto ao fronte das milicias do Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM), de tendencia trotskista. Nestes momentos iniciais e ante a ausencia dun auténtico exército, as únicas forzas coas que conta a República son as milicias recrutadas polos partidos de esquerda e os sindicatos,  e cuxo papel foi fundamental na primeira etapa do conclicto. 

Poucas semanas despois, o 16 de agosto, Hipólito é abatido en Atienza. O estado avanzado da turbeculose que padecía non fixo senon confirmar o seu desexo de non morrer de enfermidade. Conta Mika nas súas Memorias:

Ha hallado la muerte para ganar la confianza de esos hombres recelosos cuya obediencia só1o se obtiene desafiando locamente el peligro.

A partir deste momento Mika pasa a ocupar o posto deixado por Hipólito. Loita en Sigüenza, onde os republicanos, sitiados na catedral, sofren o bombardeo continuado da artillería franquista. Pero Mika consegue rachar o cerco. Pasa despois a Madrid, cidade convertida en símbolo da resistencia republicana tras meses de feroz hostigamento por parte dos nacionais.

Mika é nomeada capitán e posta ao fronte dunha compañía do POUM destinada a zona de Moncloa, convertíndose na primeira muller que acada o grao de oficial. A coraxe amosada nos combates pola unidade é causa de admiración dos mandos.

Ela non é unha oficial ao uso; preocúpase polos seus homes. Para soportar as baixas temperaturas naquel frío inverno do 36 procúralles roupa e mediciñas, e incluso chega a montar unha biblioteca.

Que no vayan a pedirme detalles de táctica o de estrategia, porque no sé prácticamente nada. No sé tampoco mandar; mejor dicho, tampoco lo necesito, porque los hombres tienen confianza en mi. Cuando llega una orden la comunico a la compañía y la ejecutamos todos juntos. Hago todo lo posible para que no pasen hambre, y cuando no tienen nada que comer se aguantan, sin protestar, porque conocen mi monomanía por alimentarlos (...)

Frasco de jarabe y cuchara en la mano. Me acerco a cuatro patas a los hombres que tosen. Echan un poco la cabeza hacia atrás, abren la boca Y. cuando han ingerido el jarabe, reímos un momento ante esta faceta bastante cómica de la guerra.

Os compañeiros de Mika sorpréndese de que extranxeiros como ela e Hipólito veñan a España a loitar pola República:

Que en esta guerra, que es la nuestra, mueran españoles me parece normal -dice Mateo-; pero que extranjeros como tu marido, como El Marsellés , como tú misma, vengan aquí a luchar por nosotros, a morir por nuestra causa, eso es algo grande.

A partir de 1937, ao agravamento da situación militar súmanse as diferenzas internas do goberno republicano. O PCE, cuxa posición é cada vez mais influinte, enfróntase a anarquistas e trotskistas. Unha das vítimas será o dirixente catalán do POUM Andreu Nin. Mika e detida e anque finalmente é liberada, se lle prohibe volver a loitar. Aínda así permanece en Madrid ata o final da guerra, cando se instala en París. E novamente vese obrigada a fuxir a Arxentina ante a chegada dos nazis.

Mais información: 
http://elpais.com/diario/2012/02/06/cultura/1328482803_850215.html
http://www.fundanin.org/mika.htm

Pioneiros do socialismo en España

Joaquín Abreu

O pensamento socialista en España tivo un alumeamento tardío, froito do lento despegue do proceso industrializador e o paralelo atraso na consolidación dunha clase obreira. Non será ata os primeiros momentos do reinado de Isabel II cando xurdan os primeiros pensadores sociais da man do socialismo utópico.

As consecuencias sociais do fenómeno industrial despertaron, como no resto da Europa, o interés dun grupo de teóricos sociais que introduciron en España as propostas dos utópicos.

En 1834 en Cataluña o militar e escritor Josep Andreu Fontcuberta publica nos xornais El Vapor e El Propagador de la Libertad varios artículos de inspiración saintsimoniana onde avogaba por un modelo armónico de relacións laborais entre patróns e traballadores.

Tamén foi en Cataluña -concretamente no núcleo barcelonés, escenario das primeiras experiencias industriais modernas-onde prenderon as ideas igualitarias de Etienne Cabet, sendo os seus introductores Narcís Monturiol -un dos pais da navegación submariña- e Josep Anselm Clavé, especialmente no xornal La Fraternidad.

En zonas como Andalucía ou Madrid terá maior influencia o fourierismo, con figuras como Joaquín Abreu Orta. Este militar andaluz, combatente na guerra da Independencia, deputado e publicista,  coñecido como o "discípulo de Fourier",  foi condenado a morte por Fernando VII por votar a favor da destitución temporal do monarca por delirio momentáneo nas Cortes do Trienio. Exiliado en Francia, coñece a Charles Fourier e colabora na organización do falansterio de Condé-sur-Vesgre.

Dar a cada uno el fruto íntegro de su trabajo es un principio de eterna justicia. Distribuir la producción general sin consideración a la parte que cada cual ha tomado en ella es un principio de eterna iniquidad: el desarrollo de estos principios conduce por un lado a la paz y por otro a la guerra entre los hombres.

O influxo do fourerismo exténdese a Madrid a través de Fernando Garrido, autor, entre outras, da La república democrática federal universal (1855) e a Historia de las clases trabajadoras (1870). Garrido defendía a idea de que, a través do progreso da razón, acadarase a emancipación dos traballadores. E que ésta só poderá conseguirse por medio do cooperativismo e o sufraxio universal.

Fernando Garrido

O xornal La Organización del Trabajo foi o portavoz das ideas foureristas, e nel colaboraba Sixto Cámara, periodista republicano, activo militante demócrata e un dos fundadores -con Fernando Garrido e outros- da sociedade Los hijos del pueblo.

Ramón de la Sagra

Máis alá do debate teórico, a principios dos anos corenta van cobrando forma as primeiras asociacións obreiras, como a "Sociedad de Protección Mutua de Tejedores de Algodón" (1840-1843) en Barcelona, ao tempo que se produce un acheganento do movemento obreiro ao republicanismo democrático. A revolta da Jamáncia, no verán do 43, foi a expresión do descontento do proletariado barcelonés.

Outro dos socialistas utópicos que deixaron a súa pegada en España foi o pensador francés Joseph Proudhon. Un dos seus difusores foi o coruñés Ramón de la Sagra. Este botánico, deputado e ensaísta galego participou nas xornadas revolucionarias de París, na primavera do 48, e polo cal foi expulsado do país. En Francia colaborou con Proudhon na fundación do Banco do Pobo, unha institución financieira destinada a acabar co capital por medio da supresión do interés. Francesc Pi i Margall, presidente dogoberno na I República e principal ideólogo do federalismo en España, interesouse polo pensamento de Proudhon, en especial a noción de "autonomía", que será o núcleo da súa concepción federalista.

A ameaza que representaba para os gobernos liberais o movemento obreiro explica as medidas represivas, especialmente a raíz dos sucesos do 48 en Francia, que en España coincide coa ditadura do xeneral Narváez, cando o ministro Sartorius promulgou a primeira prohibición de publicacións que "contuvieran doctrinas dirigidas a atacar la propiedad, a relajar los lazos sociales, a vulnerar la Religión del Estado".

Bibliografía:
Bizcarrondo, Marta, Enanos y gigantes. El socialismo español, 1833-1936. Historia de la teoría política (4)

E sobre a "bullanga" da Jamáncia:
http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/08/22/catalunya/1345660116_546062.html

A Transición en tinta china

Este é o título da exposición que a Biblioteca Nacional adica á Transición a través da mirada dos grandes debuxantes do humor gráfico español, desde Forges a Mingote, pasando por Chumy Chumez, Peridis, Gallego y Rey, El Roto, El Cubri, Carlos Jiménez e moitos mais.

Unha ollada a obra destes creadores revélanos a dificultade de comprender cabalmente este período sen coñecer a personaxes como "Martinez el facha", de Martín Morales, as viñetas de humor cru de Chumy Chumez en Hermano Lobo ou o "Mariano" de Forges, retrato irónico do español medio.

A prensa da época está representada por publicacións como Triunfo, La Codorniz, El Jueves, ABC, Informaciones, El País,...

Unha das máis interesantes revelacións desta mostra é o papel xogado polo humor gráfico transición como instrumento de rebeldía e crítica nun momento en que a liberdade íase asomando tímidamente tras longos de silencio e represión.

galería de imaxes:
http://www.bne.es/es/AreaPrensa/MaterialGrafico/Exposiciones/TransicionEnTinta/index.html

Figuras dun tempo sen data

Desposuídos pola historia, como tamén o foron da terra e dos froitos do seu traballo, moreas de desfarrapados agólpanse, invisíbeis, na parte posterior do escenario onde se desenvolven os grandes dramas históricos. Seres anónimos, como os construtores das murallas de Tebas do poema de Bertolt Brecht Preguntas dun obreiro que le. Alleos aos cambios que anuncia o progreso, semellan pertencer a un tempo de lento discurrir.

Algúns deles vémolos pulular polas páxinas da novela de Antonio Muñoz Molina El jinete polaco, retratados polos ollos dun neno nunha España que non nos queda moi lonxe no tempo. O protagonista lembra os oficios itinerantes, o tráfico diario dos campesiños, os vendedores ambulantes, figuras dun tempo que semella definitivamente perdido na España do século XXI:

"Cuando llegaba el buen tiempo, en las tardes de abril, cuando flotaba el polen en el aire dorado y quieto de la plaza y los hombres traían del campo ramas recién florecidas de olivos cuyos brotes amarillos, de un amarillo más intenso y limpio que el de los jaramagos, eran examinados como el primer augurio de la cosecha futura, mi bisabuelo Pedro se sentaba a tomar el sol en el escalón, con su perro echado entre las piernas, y los dos presenciaban en un silencio impasible los juegos de los niños y el paso de los hombres y los animales, el desfile diario de la gente nómada y desconocida que no pertenecía a nuestras calles ni tampoco a Mágina y declamaba sus pregones con acentos extraños, los afiladores que hacían sonar sus flautas mientras llevaban del manillar una bicicleta que plantaban luego en el suelo en posición invertida para girar la piedra de asperón con el impulso de la rueda, los traperos que pedían a gritos alpargates viejos y pieles de conejo, los hajalateros cetrinos que parecían recién chamuscados en un horno, en las calderas de Pedro Botero, los temibles carboneros de cara negra y brillantes ojos de africanos, los manchegos con blusas negras y romanas al hombro que llevaban quesos en sus blancos sacos de lona, (…) los mendigos solitarios y huraños, los mendigos rezadores, los matrimonios viejos de mendigos que hacían sonar una escudilla de lata cantando al unísono las letanías de la Virgen del Pilar (…), los ciegos que recitaban romances de milagros y crímenes guiados por sus lazarillos, niños de cabeza pelada bajo la boina y chaquetas de adulto con los bolsillos desfondados y un brazal de luto en la manga, los vendedores de tiestos y cántaros con sus burros enjaezados de amarillo y de rojo, los arrieros blasfemos, los gitanos colchoneros y paragüeros, los que cambiaban garbanzos crudos por garbanzos tostados, los cabreros y vaqueros que bajaban con sus manadas al pilar de la muralla dejando a su paso un hedor de estiércol y una polvorienta sequedad de barbecho, los campesinos tan pobres que ni siquiera tenían una bestia y subían del campo doblados bajo una carga de leña o un saco de aceituna rebuscada en los olivares de otros, de hortaliza o de hierba".

Rosario, dinamiteira

Con 79 anos de idade morría en Madrid o 17 de abril de 2008 Rosario Sánchez Mora, máis coñecida como “Rosario la Dinamitera”, a quen o poeta Miguel Hernández lle adicara en plena Guerra Civil aqueles versos encendidos.

Nacida en Villarejo de Salvanés, pronto se trasladou a Madrid onde traballou como aprendiz de corte e confección no Círculo Cultural das Xuventudes Socialistas Unificadas ao tempo que comezou a militar nas filas comunistas.

Cando estopou a guerra ingresou nas milicias obreiras do Quinto Rexemento, a mítica unidade que comandaba Valentín González, “El Campesino”. Loitou como un soldado máis na fronte de Somosierra. Estivo destinada despóis na sección de dinamiteiros, onde fabricaba bombas de man caseiras, perdendo unha man ao manipular unha delas.

Traballando na centralita do Estado Mayor coñeceu a Miguel Hernández. Colaborou coa dirixente comunista Dolores Ibárruri, “La Pasionaria”, reclutando mulleres para cubrir os postos de traballo deixados polos homes que combatían na fronte.

A piques de rematar a guerra fuxiu cara a Valencia. Atrás deixou ao seu home, desaparecido trala batalla do Ebro, e á súa filla. O seu pai, Andrés Sánchez, foi detido en Alacant con outros 15.000 republicanos, que esperaron infructuosamente a chegada dos barcos prometidos pola Sociedade de Nacións para expatrialos. Comezou entón para Rosario un calvario de detencións e longos periodos de reclusión. Tras serlle conmutada a pena de morte, foi condenada a 30 anos de reclusión por un delito de “adhesión á rebelión” -paradóxica sentencia que autoridades franquistas aplicaron a todos aqueles que defenderon a legalidade republicana-. En 1942 foi liberada e volveu a Madrid, onde acabou rexentando un estanco na praza de Cibeles.

Rosario, dinamitera

Rosario, dinamitera,

sobre tu mano bonita

celaba la dinamita

sus atributos de fiera.

Nadie al mirarla creyera

que había en su corazó

nuna desesperación,

de cristales, de metralla

ansiosa de una batalla,

sedienta de una explosión.

Era tu mano derecha,

capaz de fundir leones,

la flor de las municiones

y el anhelo de la mecha.

Rosario, buena cosecha,

alta como un campanario

sembrabas al adversario

de dinamita furiosa

y era tu mano una rosa

enfurecida, Rosario.

Buitrago ha sido testigo

de la condición de rayo

de las hazañas que callo

y de la mano que digo.

¡Bien conoció el enemigo

la mano de esta doncella,

que hoy no es mano porque de ella,

que ni un solo dedo agita,

se prendó la dinamita

y la convirtió en estrella!

Rosario, dinamitera,

puedes ser varón y eres

la nata de las mujeres,

la espuma de la trinchera.

Digna como una bandera

de triunfos y resplandores,

dinamiteros pastores,

vedla agitando su aliento

http://mundohistoria-clio.blogspot.com.es/2008/04/rosario-la-dinamitera.html

...eu poñerei a guerra

Vostede proporcione as imaxes que eu poñerei a guerra. Esa foi a resposta de William Randolph Hearst, o magnate de prensa norteamericano, ao  telegrama do ilustrador do Journal, Frederic Remington, enviado a Cuba para cubrir as novas da guerra e no cal  lle comunicaba: Todo está tranquilo. Non hai problemas. Non haberá guerra. Desexo volver.

A de Cuba foi unha das primeiras guerras mediáticas. A entrada no conflicto dos Estados Unidos en favor da antiga colonia española mobilizou as inmensas capacidades materiais desta emerxente potencia. E nela tamén participaron con entusiasmo patriótico os medios de comunicación. Dous poderosos grupos mediáticos en concreto mantiveron unha enconada rivalidade: o encabezado por Joseph Pulitzer e o que dirixía William Randolp Hearst -convertido en Charles Foster Kane na película de Orson Wells Cidadán Kane-. Ámbolosdous empeñáronse nunha guerra de ventas na que empregaron a mentira, o falseamento da información e o sensacionalismo, recursos habituais da chamada prensa amarela.

Con estes ingredientes, convenientemente aliñados con invocacións patrióticas, aumentaron de xeito espectacular as tiradas: o World de Pulitzer pasou de 400 000 a máis de 800 000 exemplares entre 1895 e 1899, mentres o Journal de Hearst, que editaba uns 750 000 exemplares antes da guerra, chegou a superar o millón de exemplares en 1898.

A denominación de "amarela" que comezou a recibir este tipo de xornais procede do protagonista da exitosa tira cómica Yellow Kid, creada polo ilustrador Richard F. Oucault, que está considerada como a primeira historieta e cuia publicación disputáronse duramente o  o Journal e o World.

En España a influencia dos medios de comunicación na formación dunha opinión pública foi menor. Isto debido, entre outras, á pervivencia dunhas elevadas tasas de analfabetismo e á baixa porcentaxe de poboación urbana. Pero as actitudes da prensa española non difiren demasiado da que se prodigaba doutro lado do charco. Aquí tamén os xornais tinguíronse de amarelo.

Unha das diferenzas que se pode observar foi o irresponsable optimismo que respiraba gran parte da prensa española, ata o punto de chegar a falsear a situación real do potencial militar nacional. Desde algúns medios chegouse incluso a propoñer a invasión dos EEUU, que eran presentados ante os ollos dos lectores como unha "potencia débil". Os titulares abundaban en chamadas ao honor e invocacións patrióticas que alimentaban perigosos sentimentos belicistas. E aquí unha mostra:

En estos momentos tiene el Ministerio del Sr. Sagasta la prueba más completa de que la opinión alarmada y todo como se halla, no opone el menor obstáculo a las gestiones del Gobierno y se encuentra dispuesta a secundarle cuanto haga falta, confiando en que ha de ser diligente en su defensa y en el mantenimiento de su honor y de sus derechos (El Tiempo).

Esta nación de héroes y de mártires, de caballeros y de cristianos, es hoy como ayer la

España de las grandes conquistas y de las grandes revoluciones, la España de Lepanto y

del Dos de Mayo (El Correo español).

Todo debe aceptarse menos que se pisotee nuestro honor y se burle de nuestra paciencia

ese pueblo de mercaderes que todo lo fía a sus millones (La Correspondencia Militar).

La más negra verdad es que no se busca por los enemigos de España ni las autonomías, ni la anexión, ni la total independencia de la isla de Cuba sino el exterminio de los blancos, sean españoles o criollos (Blanco y Negro).

Poucos xornais -entre os máis influíntes destacan El Imparcial ou El Heraldo de Madrid- evitaron caer na tentación de multiplicar as súas tiradas recurrindo aos máis bochornosos editoriais. Entre as excepcións figuran xornais como El Socialista, onde o intelectual Miguel de Unamuno publicou o artículo "Paz trabajo", en xaneiro de 1896:

Al celebrar la fiesta del 1º de mayo los obreros españoles conscientes de su dignidad y de su posición social, impónese como primer deber el de protestar de la guerra que lleva a Cuba a morir y a matar a tantos trabajadores, cuyo progreso moral y material en nada dificultan los insurrectos y sí los que contra ellos los envían (1-5-1986).

Algúns periodistas foron quen de reflictir a auténtica realidade que supuña a guerra, máis alá das soflamas e da linguaxe patrioteira. Velaí un exemplo nun artículo titulado "Para los heridos de Cuba", recollido do Heraldo:

Muchos vuelven consumidos por las fiebres, destruídos por el vómito, víctimas de la anemia, extenuados y demacradísimos. La piel pegada a los huesos, los ojos hundidos en las órbitas, sin fuerza para andar, perdido el apetito, en la mayor miseria fisiológica, causa lástima infinita verlos. Estos últimos constituyen la mayoría de las bajas del glorioso ejército. (23-X-1896). Y en otro firmado por Gonzalo de Reparaz: Aquellos 200.000 muchachos que la Patria mandó a la manigua para defender la integridad del territorio han muerto o enfermado casi todos víctimas de tres causas que, habiéndose podido remediar no se han remediado. La primera, el hambre. El soldado ha comido poco y malo, y en ocasiones no ha comido nada. A veces su único alimento ha sido un pedazo de galleta agusanada (...). Las medidas higiénicas aconsejadas por la subinspección de Sanidad Militar en las instrucciones impresas en 1º de abril de 1896, no se han cumplido. El cansancio, esa era la segunda causa de mortalidad (...). Al soldado no se le daba cama ni abrigo, ni tiempo siquiera para dormir. (6-XI-1897).

Que se lixe a troika!

Agora e sempre o povo é quen máis ordena:

Foi un 25 de abril de 1974 cando se iniciou en Portugal, desde as filas do Exército, un movemento revolucionario encamiñado a derrocar o réxime ditatorial que establecera en 1926 Antonio Oliveira Salazar. As forzas armadas, que desfilaron polas rúas de Lisboa con craveis nos fusís en sinal do carácter pacífico do movemento, amosaron o desexo de devolverlle ao pobo o protagonismo, e de ahí o lema que acompañou á revolución: O povo é quen máis ordena. E deste xeito conseguiuse o establecemento da democracia. A emisión na radio, a primeiras horas da mañán, da canción de Zeca Afonso Grândola vila Morena foi o sinal dos conxurados para iniciar o levantamento que se extendeu por todo o país.

Grândola, vila morena

Terra da fraternidade

O povo é quem mais ordena

Dentro de ti, ó cidade

Dentro de ti, ó cidade

O povo é quem mais ordena

Terra da fraternidade

Grândola, vila morena

Em cada esquina um amigo

Em cada rosto igualdade

Grândola, vila morena

Terra da fraternidade

Terra da fraternidade

Grândola, vila morena

Em cada rosto igualdade

O povo é quem mais ordena

À sombra duma azinheira

Que já não sabia a idade

Jurei ter por companheira

Grândola a tua vontade

Grândola a tua vontade

Jurei ter por companheira

À sombra duma azinheira

Caciquismo e fraude electoral en Ferrol durante a Restauración

A vida política durante a Restauración estivo dominada polas prácticas caciquís, elemento consustancial ao propio réxime. A maquinaria electoral, pensada para beneficiar exclusivamente aos partidos dinásticos, tiña o seu centro en Madrid, no Ministerio da Gobernación, e desde alí extendíanse os fíos dunha telaraña que abranguía, a través dos gobernadores civís, alcaldes e caciques, o  conxunto do territorio. O propio presidente Maura, que baixo o influxo rexeneracionista emprendeu unha reforma da Lei Electoral, explicábao da seguinte forma:

En Galicia existe una red interpuesta entre el poder público y el pueblo; red de caciques máximos, medios y mínimos que intercepta toda clase de comunicaciones. Seguramente el fluído que anima la nueva ley (...) no llegará al pueblo                                   

A reforma, que buscaba entre outras acabar co caciquismo, incluía o famoso e discutido artículo 29 (o carallo vintenove) que contemplaba a designación automática do candidato oficial naqueles distritos onde non se presentaran listas alternativas.

 Anque tamén estaba presente nas cidades, era sobre todo nos distritos rurais onde o caciquismo atopaba o seu caldo de cultivo. E, de feito, só cos habituais amaños electorais o goberno logrou impoñer o seus candidatos en cidades como Ferrol ou Coruña, onde era maioritario o voto republicano.

No distrito electoral de Pontedeume -desde San Sadurniño ata Miño- a figura política prominente foi desde finais do século XIX José Armada y Losada, marqués de Figueroa. Este "cacique máximo", membro dunha saga de políticos conservadores, ministro en varias ocasións con Maura, mantivo a súa acta de deputado polo distrito desde 1891 ata 1910 de xeito continuado e cunhas porcentaxes de voto do 100% na maoría das eelccións. Era éste un dos chamados "distritos enfeudados" que, a a diferenza dos "dispoñibles" ou "alternantes", non estaban suxeitos aos vaivéns electorais que impuña a quenda de partidos.

Unha tupida rede clientelar, o control de xulgados e gobernos locais -las dos fuentes de agua corrompida que envenenaban a vida municipal, en palabras do rexionalista ferrolán Rodrigo Sanz- eran pezas clave do sistema caciquil.

A aparición en escea en 1907 do movemento solidario e a extensión do societarismo agrario marcará un punto de inflexión na continuidade do modelo. As eleccións de 1909, onde os solidarios conseguiron máis de 250 actas na provincia, supuxeron unha auténtica ameaza para o marqués que apoiou, sendo ministro de Graza e Xustiza, as medidas represivas do gobernador civil (detencións, multas suspensión de mitines) contra os solidarios.

http://politica.elpais.com/politica/2013/01/04/actualidad/1357317555_770762.html

O primeiro mitin en galego

Sucedeu en 1907, na vila de Betanzos. Unha multitude de labregos congregouse na praza do Campo para escoitar aos representantes de Solidaridad Gallega. Entre os oradores atopábase tamén o ex presidente da República Nicolás Salmerón, daquela presidente de Solidaridat Catalana, o modelo organizativo no que se inspiraron as diferentes correntes políticas do galeguismo (federais, tradicionalistas e rexionalistas) para constituir Solidaridad Gallega, animadas polo éxito electoral que Solidaridat acadara en Cataluña nas eleccións dese mesmo ano. Al igual que fixeran os seus correlixionarios en Cataluña, os solidarios galegos pretenden acabar co control caciquil que exercían os partidos dinásticos, sobre todo nos distritos rurais,  que é un dos rasgos característicos da Restauración.

Seguindo o seu exemplo, os solidarios intentarán conseguir unha representación política nas institucións mediante a mobilización do campesiñado, promovendo o asociacionismo. A aparición das sociedades agrarias a finais do século anterior -as primeiras nas Rías Baixas; nas Mariñas, a primeira foi a Asociación de Agricultores de Cervás (Ares)- foi a resposta do campesiñado á necesidade de organizarse para loitar contra os seus grandes males: os foros, os trabucos e os caciques. Ademáis do pulo modernizador que impulsaron no pauperizado rural galego, as agrarias supuxeron unha experiencia organizativa pioneira.  O elevado número de sociedades fundadas -cerca de 400-  contradice a visión tradicional dun campesiñado individualista, sumiso e medoñento. Pois foron frecuentes as protestas, especialmente contra os trabucos, e os mítines, nos que destacaban figuaras como Manuel Lugrís, Santiago Casares, Antonio Couceiro ou Rodrigo Sanz, multitudinarios. E a resposta das autoridades foi moi dura, polo temor que inspiraba un campesiñado organizado e combativo. As multas, as coaccións e as detencións de líderes agrarios e solidarios sucedéronse, coa complicidade do ministro de Graza e Xustiza e home forte tamén no distrito, Juan Armada y Losada, o marqués de Figueroa.

Aquel 6 de outubro de 1907 tomaron a palabra no mitin betanceiro, entre outros, Salmerón, o carlista Juan Vázquez de Mella e o rexionalista Manuel Lugrís Freire, do Centro Solidario da Coruña. Aquelas palabras do ensaísta, periodista e activista galeguista deberon calar moi fondo no seu auditorio, por seren pronunciadas na lingua do seus maiores, a lingua desprezada durante séculos e agora convertida no medio de expresión da súa loita.

Cando eu me atopare

de donos liberto,

e o pan no mo quiten

trabucos e préstames,

e como os do abade

frorezan meus eidos,

chegado habrá entonces

o maio que eu quero.

Queredes castanas

dos meus castineiros?

Cantádeme un maio

sin bruxas nin demos;

un maio sin segas,

usuras nin preitos,

sin quintas nin portas,

nin foros nin cregos

 

Curros Enriquez, O Maio

3 de decembro de 1842: BOMBARDEO A BARCELONA

O bombardeo tivo lugar o 3 de decembro de 1842, seguindo as ordes do xeneral progresista Espartero como castigo ás sublevacións civís en Barcelona contra a política librecambista do rexente. Estas sublevacións comezaran o 15 de novembro e ameazaban ao proteccionismo esixido polos industriais cataláns para manter o monopolio dos seus produtos textiles en España. As medidas liberais progresistas de Espartero promovían a apertura das fronteiras españolas aos produtos ingleses, competidores naquel momento por calidade e precios dos fabricados en Cataluña. As negociación librecambistas con Inglaterra concluíron co anuncio dun tratado comercial , ocasionando  o desencanto  e indignación da Burguesía Catalana ( a Xunta Popular )  e das asociacións de obreiros que pedía a protección da Industria Catalá.

 O exército de Espartero, para o bombardeo, refuxiouse no castillo de Montjuic. Dende esta posición comezou o bombardeo, dirixido polo capitán xeneral Van Halen mediante aproximadamente mil proxectís. A acción foi indiscriminada e provocou incencios, destruiu uns 460 edificios e matou a unhas 20 ou 30 persoas. O Concello sufriu o ataque máis duro: incendiouse a fachada principal, quemáronse arquivos, e as rúas que o rodean sufriron serios destragos.

A operación comezou antes do mediodía e rematou a súa primeira etapa ás 2 da tarde, para reanudarse dúas horas despois cando os destragos xa eran notables. Ás 6 da tarde dúas comisións de cidadáns, unha da cidade e outra da Barceloneta, dirixíronse ao cuartel xeneral para pedir que as hostilidades parasen e ofreceron a cambio sumisión. A xunta revolucionaria pedía o cese do ataque para ceder a plaza e o exército ordeou a previa rendición e entrega dos responsables da sublevación. Os negociadores alcanzaron un acordo á media noite e deuse entón por concluido o bombardeo.

O día 4 Barcelona recibiu a entrada das tropas ao mando de Van Halen e Esparteiro, os revolucionarios foran desarmados e a Milicia tomara a Cidadela, os cuarteis, as portas da cidade e os edificios máis emblemáticos e representativos. O capitán xeral declarou a cidade en estado de sitio por tempo indefinido. As medidas de castigo foron moi duras, dende a pena de morte para os líderes da revolución, ata a prisión incondicional con grao segundo a implicación de cada un na revolta.

Frase de Espartero antes do último canonazo: “É conveniente bombardear Barcelona cada 50 anos, polo ben de España.” 

O 8 de xuño de 1843 houbo en Barcelona outra insurrección de tropas contra o goberno. O obxectivo era conseguir a maioría de idade de Isabel II e a súa coroación. O xeneral Prim ordenou un novo bombardeo de Barcelona, e o 24 de outubro iniciouse o bombardeo da cidade dende a Cidadela, o asedio durou uns 2 meses e lanzáronse preto de 3000 bombas.

O efémero goberno do conde de Clonard

Foi o escritor Ramón Mª del Valle-Inclán quen describindo o período isabelino afirmaba El reinado isabelino fue un albur de espadas: Espadas de sargentos y espadas de generales: Bazas fulleras de sotas y ases.  Un deses momentos “fulleros” deuse co efémero goberno de Serafín María de Sotto y Abbach, conde de Clonard, que podería figurar nos anales como o máis breve na historia de España: apenas durou 27 horas.

Home de formación militar e conviccións absolutistas, participou na Guerra da Independencia e na primeira guerra carlista, onde combatiu do lado dos cristinos, razón pola cal será foi ascendido a mariscal de campo en 1836. En 1840, durante a rexencia de María Cristina, é chamado para ocupar a carteira de Guerra no Ministerio de Pérez de Castro. Con motivo do pronunciamento de Espartero marchou ao exilio en Francia.

De volta a España é ascendido a tenente xeral, participando de novo na vida política desde as filas máis reaccionarias do partido moderado que daquela capitaneaba o xeneral Narváez.

En medio das intrigas que reinaban na Corte, a camarilla da raíña -da que formaban parte o rei consorte Francisco de Asís, o pai Fulgencio, confesor real, e sor Patrocinio -coñecida como“monxa das chagas”-, presionou a Isabel II para que  destituíra a Narváez e nomease no seu lugar ao conde de Clonard. O chamado gabinete relámpago apenas sobreviviu un día ante a aberta oposición da clase política, particularmente dos progresistas. E a raíña viuse obrigada a chamar de novo a Narváez.

Clonard foi destinado a un cuartel de Jaén. Desde este retiro adicarase a organización da "Comisión Rexia", núcleo do primeiro servizo de intelixencia e contraespionaxe que se creou en España. Aquí o conde era coñecido polo seu nome en clave, Lobo Solitario.