Os polvos da condesa (historia da quinina)

Corría o ano 1638 cando dona Francisca Enríquez de Rivera, Vicerreina del Perú e Condesa de Chinchón, contraiu as febres palúdicas. Os médicos non daban con remedio algún para curala; de nada parecían servir as cataplasmas que lle aplicaban, pois a febre persistía. Pero o vicerreina foi informada da existencia dun preparado elaborado coa cortiza do quino (Cinchona ledgeriana), unha árbore orixinaria das rexións andinas, utilizado desde tempo immemorial polos indíxenas para reducir a febre. O éxito do tratamento conveceu á vicerreina dos poderes terapéuticos da planta, que entre os seus compoñentes contén quinina ou cinchona, un poderoso alcaloide con propiedades antipiréticas, analxésicas e antipalúdicas.

debuxo da expedición Ruíz e Pavón

O médico do Vicerrei, Diego Carrasco, redactou un informe detallado coas cualidades curativas da planta, e así foise difundindo por Europa o seu coñecemento, pero o uso da quinina non se xeneralizou ata o século XIX.

En 1753 a planta foi descrita por Carlos Linneo, que a bautizou co nome de “Cinchona”, en honor da condesa, anque tamén seríacoñecida como "polvos da condesa" e "polvos dos xesuítas", pois a éstes tamén se lle atribuíu a súa difusión por Europa.

A árbore foi obxecto de estudo da expedición científica que, por encargo de Carlos III, e baixo a dirección dos botánicos Hipólito Ruíz, Joseph Dombey e José Pavón, recorreu Perú e Chile entre 1777 e 1778, recollendo e debuxando miles de exemplares, que foron a engrosar as coleccións do Xardín Botánico e do Gabinete de Historia Natural e froito da cal foron as obras Flora peruviana et chilensis e Quinoloxía o tratado del árbol de la quina.

 

A Gran Redada

Non todo son luces na  brillante traxectoria da Ilustración española. Tamén houbo sombras que enturbiaron os logros do período. Unha delas, e non a menor, foi a persecución á que foi sometido o pobo xitano.

As causas atopámolas no afán uniformizador das políticas ilustradas, en prexuizos fondamente arraigados na sociedade española e constantemente avivados pola  Igrexa, na pervivencia dunha cultura e unhas formas de vida alonxadas das socialmente aceptadas  e no ambiente de inseguridade que reinaba no país, logo da Guerra de Sucesión, que se atribuiu en parte aos xitanos.

Esas eran as razóns que están detrás da "Gran Redada" ou "Prisión General de Gitanos", como se coñece a persecución decretada en 1749 por Fernando VI e inspirada polo seu ministro Zenón de Somodevilla, o famoso marqués de la Ensenada.

Extinción e exterminio son as palabras que se empregan para denominar  á operación (...y extinga si es posible esta generación) iniciada co máximo sixilo o 30 de agosto de 1749 e que estivo perfectamente coordenada en todo o territorio. As ordes establecían que tanto os Gobernadores como as autoridades locais se encargarían de deter aos varóns e trasladalos aos arsenais de Cartagena e Ferrol para traballar como man de obra forzada. As mulleres serían recluídas en prisións. En total foron arrestadas máis de 10 000 persoas.

Nos anos posteriores, a lexislación anti-xitana foise suavizando e en 1763 emitiuse o indulto. Influíntes ilustrados como Campomanes propuxeron extraditalos aos territorios insulares das colonias, como Cuba, Puerto Rico ou Juan Fernández, evitando expresamente a súa presenza no continente americano. Proxecto similar defendía o reformador Bernardo Ward, que plantexaba envialos preto do río Orinoco "para quitar de delante el mal ejemplo y evitar los perjuicios que causan".

O cambio de actitude con respecto á cuestión xitana será promovido por Carlos III, que en relación á redada de 1749 opinaba que: "hace poco honor a la memoria de mi hermano". Ilustrados como o conde de Floridablanca suliñaban o "contradictorio y aun inhumano o inicuo" que resultaba perseguir a ociosidade ao tempo que se prohibía a un grupo de españois o exercicio de certas actividades. Por iso recomendaba que se permitira aos xitanos, igual que aos chuetas ou xudeus maiorquinos, o dereito a traballar.

A Real Pragmática de 1783 -a mesma que suprimía toda consideración negativa que pesaba sobre os oficios mecánicos-, recollecía a igualdade de dereitos, a liberdade de residencia e o ingreso nos gremios. Prohibíase, ademáis, por ofensivo, o uso do termo "xitano" ou "cristián novo". Persistiron, sen embargo,  as restriccións con respecto ao emprego da súa gerigonza, a língua caló, ás vestiduras tradicionais, o nomadismo e a práctica de actividades moi vinculadas ao pobo xitano, como a chalanería ou trata de cabalos.

A discriminación continúa ata os nosos días. En Alemaña, setenta anos despóis do holocausto, o goberno acaba de recoñecer o xenocidio xitano cometido polos nazis, o Porrajmos, a "devoración" en língua romaní.

http://www.gitanos.org/upload/59/21/36AFondo.pdf

¡No me da la gana!

Con este grito deu comezo, o 23 de marzo de 1766, coincidindo coa festividade do Domingo de Ramos, a protesta popular contra as medidas impostas polo ministro de Carlos III, o marqués de Esquilache.

No seu desexo de convertir a vila nunha capital moderna,  abrindo grandes avenidas, mellorando o saneamento e o alumeado -medidas que lle valeron ao monarca o apelativo de mellor alcalde de Madrid- o ministro topou cunha forte oposición. O descontento tornouse en franca rebeldía cando Esquilache pretendeu, ademáis, modificar os costumes da poboación en materia de vestimenta, erradicando a capa longa e o sombreiro de aba ancha a favor do tricornio e o redingote, co pretexto de que ditas prendas servían aos malfeitores para ocultar armas ou para agochar o rostro . E cando, por orden do marqués, saíron as rúas soldados e alguaciles para facer cumplir as novas disposicións, producíronse altercados que remataron coas mortes, diante do Palacio Real, de varios veciños.

Ao día seguinte, o capuchino Juan de Cuenca presentou, en nome dos amotinados, unha serie de peticións (desttitución de Esquilache, rebaixa do prezo dos alimentos de primeira necesidade, saída de Madrid da garda valona -a quen se lle facía respolsable da represión-, liberdade de vestimenta) que foi aceptada polo rei. Esquilache, de camiño ao exilio, escribía:  "Yo he limpiado Madrid, le he empedrado, he hecho paseos y otras obras... que merecería que me hiciesen una estatua, y en lugar de esto me han tratado indignamente".

A revolta, afogada en Madrid, extendeuse pouco despóis ás provincias, onde crecía o descontento pola subida do prezo do pan.

Na actualidade aínda segue a discutirse o significado do motín, o seu carácter supostamente espontáneo e o grao de participación de certos sectores, especialmente da Igrexa. De feito, unha das medidas máis relevantes do período foi a decisión de Carlos III de expulsar dos territorios da Monarquía á Compañía de Xesús, a quen o rei responsabilizaba de estar detrás das protestas. Certo ou non, o levantamento resultou provindencial para os círculos regalistas da Corte que atoparon nos sucesos o argumento para poder desfacerse da poderosa orde relixiosa.