lunes, 2 de septiembre de 2013

A primeira tecnoloxía europea

A mais antiga ferramenta fabricada en Europa non é alemana, nin francesa, nin sequera británica. Anque pareza mentira, o primeiro útil que sae das mans dun ser humano no vello continente é made in Spain. Segundo confirman os arqueólogos que levan anos excavando no xacimento de Atapuerca (Burgos) e cuxas testemuñas arroxan as mais antigas datas da presenza humana en Europa, unha lasca de sílex de apenas tres centímetros, atopada na campaña deste verán e datada hai uns 1,4 millóns de anos, sería o más antigo trebello asociado aos primeiros homínidos que aparecen en Europa.

Este achádego vense a asumar a outros moitos -entre eles, a famosa mandíbula do Homo antecessor-, que confirmarían, segundo recalca o investigador José María Bermúdez de Castro, no só a antigüidade do poboamento humano no sur de Europa, senon a súa continuidade no tempo, feito que ata o de agora non era recoñecido pola comunidade científica.

http://elpais.com/diario/2008/03/27/sociedad/1206572402_850215.html
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2013/07/24/actualidad/1374668801_656980.html

domingo, 1 de septiembre de 2013

A Ilustración, Feijoo e as probas de paternidade

Definíase a sí mesmo como desenganador do vulgo (oficio, a la verdad, honrado y decoroso; pero triste, ingrato y desabrido más que otro alguno), foi coñecido como o "Voltaire español" e un contemporáneo describiuno do seguinte xeito:

Sin resabios de grande, sin presunciones de sabio, sin orgullo de poderoso y sin vanidad de aplaudido, le encuentra quien le busca y le halla quien le necesita.

Escribiu dúas obras maxistrais de carácter enciclopédico, o "Teatro Crítico Universal" e as "Cartas Eruditas", consideradas como un enorme monumento do espíritu crítico en medio do deserto intelectual da España do século XVIII.

O benedictino frei Benito Jerónimo Feijoo naceu en 1676 nunha aldea de Ourense, no seo dunha familia fidalga. Reinaba daquela Carlos II o Enfeitizado e o Imperio español pasaba polos súas horas máis baixas. A pesar da condición de primoxénito, a familia de Feijoo non se opuxo ao seu ingreso na Orde e soubo alentar as súas inquedanzas intelectuais.Estudiou nos mosteiros de Samos e Lérez e a partir de 1709 instalouse definitivamente en San Vicente de Oviedo, onde impartiu teoloxía. Pero os seus gustos inclinábanse por materias máis mundanas: filosofía, matemática, física, literatura, medicina, agricultura,.. a cuxo estudio adicaba longas horas na celda que compartía con xentes como Vives, Bacon ou Newton.
¿Qué cosa más dulce hay que estar trabajando todos los días con los hombres más racionales que tuvieron los siglos todos, como se logra en el manejo de los libros?
Enemigo de honores e prebendas, a publicación, a partir de 1726, da súa obra motivou una das guerras literarias máis intensas na historia das nosas letras. Más daño causan los cañones de pluma que los cañones de batir exclamaría o tamen benedictino frei Martín Sarmiento, antigo alumno de Feijoo e un do seus máis fervientes defensores. Un decreto de Fernando VI acalou a polémica vinte e dous anos despóis:
Por cuanto la general aprobación y aplauso que han merecido en la república literaria a propios y extraños las útiles y eruditas obras de Vos (...) mueven a mi real ánimo a hacer manifiesta mi gratitud.
Auténtico precursor en España do pensamento ilustrado, partidario do método experimental e oposto aos argumentos de autoridade, o combate contra as supersticións, os prexuicios e os vellos costumes ocupan un lugar importante nas súa obra ("Vara divinatoria y zahoríes", "Transformaciones y transmigraciones mágicas", "Fábulas de las Batuecas y países imaginarios").

Nun país onde se daba por certa a influencia dos corpos celestes, no que se creía que as montañas da Alcarria muxían pola noite e que os nados en Venres Santo sanaban a peste co seu alento, él mesmo, ás veces, escéptico e racionalista como era, non foi capaz de sustraerse dalgunhas das crenzas máis disparatadas que circulaban entre o mesmo vulgo ao que trataba de correxir.

CARTA QUARTA
INFLUJO DE LA IMAGINACION MATERNA

Lo que acabo de discurrir a favor del influjo de la imaginación materna en el feto, basta para que ya mire sin desplacer alguno la opinión, que atribuye el color etiópico a aquel principio. Pero una noticia, que poco ha me comunicó el Licenciado Don Diego Leandro de Guzmán y Márquez, Presbítero , Abogado de los Reales Consejos, y de Presos del Santo Oficio de la Inquisición de Sevilla, y su Comisario en la Ciudad de Arcos , me extrajo del estado de indiferente, inclinándome no poco a aquella opinión. El citado Don Diego me escribió haber conocido en la Villa de Marchena, distante nueve leguas de Sevilla, a un Caballero llamado Don Francisco de Ahumada y Fajardo, de familia muy noble, y de padre y madre blancos, el cual, no obstante este origen, era negro atezado, con cabello ensortijado, narices anchas y otras particularidades que se notan en los etíopes: que al contrario, dos hermanos suyos, Don Isidro y Don Antonio, eran muy blancos y de pelo rubio, que se decía que la singularidad de Don Francisco habia nacido de que la madre, al tiempo de la concepción, había fijado con vehemencia la imaginativa en una pintura de los Reyes Magos, que tenia a la vista en su dormitorio: finalmente, que habiéndose casado dicho Don Francisco con una mujer muy blanca los hijos salieron mulatos.
Siendo hecho constante, como yo no dudo, la perfecta negrura de aquel Caballero, es claro que no puede atribuirse al indigno comercio de su madre con algún etíope. La razón es concluyente. Si fuese esa la causa, no saldría enteramente negro, sino mulato, como salen todos aquellos que tienen padre negro y madre blanca; y como por la propia causa salieron mulatos los hijos del mismo Don Francisco. A qué otra causa, pues, podemos atribuir el efecto, sino á la vehemente imaginacion de la madre, clavada al tiempo de la concepción en la pintura del Mago negro, que tenia presente
Pero debo advertir, que para adaptar este principio a la negrura de la nación etiópica, no es menester que en todas las generaciones de aquella gente intervenga, como causa inmediata, la vehemencia de la imaginación; pues puede suponerse, que al tiempo que se estableció aquel color en el primero, ó primeros individuos, se estableció también un principio (sea el que se fuere) capaz de comunicar le á otros mediante la generación.
Es cuanto ahora me ocurre sobre la materia, y que me hace mas fuerza, que todo lo que en contrario opone Jacobo Bloridél, y aun mas que lo mismo, que yo he dicho en el Discurso sobre el color etiópico; mas no basta para que me atreva a dar en el caso sentencia definitiva.

http://apeldetouro.blogspot.com.es/2008/11/ilustracin-feijoo-e-as-probas-de.html

miércoles, 5 de junio de 2013

"Mi guerra de España": memorias dunha oficial do exército republicano

Hipólito e Micaela, Mika, Etchebéhère eran dous xoves arxentinos chegados a España en vésperas da guerra civil. Expulsados do Partido Comunista Arxentino debido as súas discrepancias coa liña oficial estalinista e pola súa afinidade co trotskismo, viaxan a España desde París -onde viven entregados á causa da revolución-, atraídos polos ecos da revolución de Asturias.

Co estalido da guerra Hipólito é posto ao fronte das milicias do Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM), de tendencia trotskista. Nestes momentos iniciais e ante a ausencia dun auténtico exército, as únicas forzas coas que conta a República son as milicias recrutadas polos partidos de esquerda e os sindicatos,  e cuxo papel foi fundamental na primeira etapa do conclicto. 

Poucas semanas despois, o 16 de agosto, Hipólito é abatido en Atienza. O estado avanzado da turbeculose que padecía non fixo senon confirmar o seu desexo de non morrer de enfermidade. Conta Mika nas súas Memorias:
Ha hallado la muerte para ganar la confianza de esos hombres recelosos cuya obediencia só1o se obtiene desafiando locamente el peligro.
A partir deste momento Mika pasa a ocupar o posto deixado por Hipólito. Loita en Sigüenza, onde os republicanos, sitiados na catedral, sofren o bombardeo continuado da artillería franquista. Pero Mika consegue rachar o cerco. Pasa despois a Madrid, cidade convertida en símbolo da resistencia republicana tras meses de feroz hostigamento por parte dos nacionais.

Mika é nomeada capitán e posta ao fronte dunha compañía do POUM destinada a zona de Moncloa, convertíndose na primeira muller que acada o grao de oficial. A coraxe amosada nos combates pola unidade é causa de admiración dos mandos.

Ela non é unha oficial ao uso; preocúpase polos seus homes. Para soportar as baixas temperaturas naquel frío inverno do 36 procúralles roupa e mediciñas, e incluso chega a montar unha biblioteca.
Que no vayan a pedirme detalles de táctica o de estrategia, porque no sé prácticamente nada. No sé tampoco mandar; mejor dicho, tampoco lo necesito, porque los hombres tienen confianza en mi. Cuando llega una orden la comunico a la compañía y la ejecutamos todos juntos. Hago todo lo posible para que no pasen hambre, y cuando no tienen nada que comer se aguantan, sin protestar, porque conocen mi monomanía por alimentarlos (...)
Frasco de jarabe y cuchara en la mano. Me acerco a cuatro patas a los hombres que tosen. Echan un poco la cabeza hacia atrás, abren la boca Y. cuando han ingerido el jarabe, reímos un momento ante esta faceta bastante cómica de la guerra.
Os compañeiros de Mika sorpréndese de que extranxeiros como ela e Hipólito veñan a España a loitar pola República:
Que en esta guerra, que es la nuestra, mueran españoles me parece normal -dice Mateo-; pero que extranjeros como tu marido, como El Marsellés , como tú misma, vengan aquí a luchar por nosotros, a morir por nuestra causa, eso es algo grande.
A partir de 1937, ao agravamento da situación militar súmanse as diferenzas internas do goberno republicano. O PCE, cuxa posición é cada vez mais influinte, enfróntase a anarquistas e trotskistas. Unha das vítimas será o dirixente catalán do POUM Andreu Nin. Mika e detida e anque finalmente é liberada, se lle prohibe volver a loitar. Aínda así permanece en Madrid ata o final da guerra, cando se instala en París. E novamente vese obrigada a fuxir a Arxentina ante a chegada dos nazis.

Mais información: 
http://elpais.com/diario/2012/02/06/cultura/1328482803_850215.html
http://www.fundanin.org/mika.htm

jueves, 30 de mayo de 2013

Pioneiros do socialismo en España


Joaquín Abreu




O pensamento socialista en España tivo un alumeamento tardío, froito do lento despegue do proceso industrializador e o paralelo atraso na consolidación dunha clase obreira. Non será ata os primeiros momentos do reinado de Isabel II cando xurdan os primeiros pensadores sociais da man do socialismo utópico.

As consecuencias sociais do fenómeno industrial despertaron, como no resto da Europa, o interés dun grupo de teóricos sociais que introduciron en España as propostas dos utópicos.

En 1834 en Cataluña o militar e escritor Josep Andreu Fontcuberta publica nos xornais El Vapor e El Propagador de la Libertad varios artículos de inspiración saintsimoniana onde avogaba por un modelo armónico de relacións laborais entre patróns e traballadores.

Tamén foi en Cataluña -concretamente no núcleo barcelonés, escenario das primeiras experiencias industriais modernas-onde prenderon as ideas igualitarias de Etienne Cabet, sendo os seus introductores Narcís Monturiol -un dos pais da navegación submariña- e Josep Anselm Clavé, especialmente no xornal La Fraternidad.

En zonas como Andalucía ou Madrid terá maior influencia o fourierismo, con figuras como Joaquín Abreu Orta. Este militar andaluz, combatente na guerra da Independencia, deputado e publicista,  coñecido como o "discípulo de Fourier",  foi condenado a morte por Fernando VII por votar a favor da destitución temporal do monarca por delirio momentáneo nas Cortes do Trienio. Exiliado en Francia, coñece a Charles Fourier e colabora na organización do falansterio de Condé-sur-Vesgre.
Dar a cada uno el fruto íntegro de su trabajo es un principio de eterna justicia. Distribuir la producción general sin consideración a la parte que cada cual ha tomado en ella es un principio de eterna iniquidad: el desarrollo de estos principios conduce por un lado a la paz y por otro a la guerra entre los hombres.
O influxo do fourerismo exténdese a Madrid a través de Fernando Garrido, autor, entre outras, da La república democrática federal universal (1855) e a Historia de las clases trabajadoras (1870). Garrido defendía a idea de que, a través do progreso da razón, acadarase a emancipación dos traballadores. E que ésta só poderá conseguirse por medio do cooperativismo e o sufraxio universal.
Fernando Garrido

O xornal La Organización del Trabajo foi o portavoz das ideas foureristas, e nel colaboraba Sixto Cámara, periodista republicano, activo militante demócrata e un dos fundadores -con Fernando Garrido e outros- da sociedade Los hijos del pueblo.


Ramón de la Sagra
Máis alá do debate teórico, a principios dos anos corenta van cobrando forma as primeiras asociacións obreiras, como a "Sociedad de Protección Mutua de Tejedores de Algodón" (1840-1843) en Barcelona, ao tempo que se produce un acheganento do movemento obreiro ao republicanismo democrático. A revolta da Jamáncia, no verán do 43, foi a expresión do descontento do proletariado barcelonés.

Outro dos socialistas utópicos que deixaron a súa pegada en España foi o pensador francés Joseph Proudhon. Un dos seus difusores foi o coruñés Ramón de la Sagra. Este botánico, deputado e ensaísta galego participou nas xornadas revolucionarias de París, na primavera do 48, e polo cal foi expulsado do país. En Francia colaborou con Proudhon na fundación do Banco do Pobo, unha institución financieira destinada a acabar co capital por medio da supresión do interés. Francesc Pi i Margall, presidente dogoberno na I República e principal ideólogo do federalismo en España, interesouse polo pensamento de Proudhon, en especial a noción de "autonomía", que será o núcleo da súa concepción federalista.

A ameaza que representaba para os gobernos liberais o movemento obreiro explica as medidas represivas, especialmente a raíz dos sucesos do 48 en Francia, que en España coincide coa ditadura do xeneral Narváez, cando o ministro Sartorius promulgou a primeira prohibición de publicacións que "contuvieran doctrinas dirigidas a atacar la propiedad, a relajar los lazos sociales, a vulnerar la Religión del Estado".

Bibliografía:
Bizcarrondo, Marta, Enanos y gigantes. El socialismo español, 1833-1936. Historia de la teoría política (4)

E sobre a "bullanga" da Jamáncia:
http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/08/22/catalunya/1345660116_546062.html

A Transición en tinta china

Este é o título da exposición que a Biblioteca Nacional adica á Transición a través da mirada dos grandes debuxantes do humor gráfico español, desde Forges a Mingote, pasando por Chumy Chumez, Peridis, Gallego y Rey, El Roto, El Cubri, Carlos Jiménez e moitos mais.

Unha ollada a obra destes creadores revélanos a dificultade de comprender cabalmente este período sen coñecer a personaxes como "Martinez el facha", de Martín Morales, as viñetas de humor cru de Chumy Chumez en Hermano Lobo ou o "Mariano" de Forges, retrato irónico do español medio.

A prensa da época está representada por publicacións como Triunfo, La Codorniz, El Jueves, ABC, Informaciones, El País,...

Unha das máis interesantes revelacións desta mostra é o papel xogado polo humor gráfico transición como instrumento de rebeldía e crítica nun momento en que a liberdade íase asomando tímidamente tras longos de silencio e represión.

galería de imaxes:
http://www.bne.es/es/AreaPrensa/MaterialGrafico/Exposiciones/TransicionEnTinta/index.html

miércoles, 29 de mayo de 2013

Figuras dun tempo sen data

Desposuídos pola historia, como tamén o foron da terra e dos froitos do seu traballo, moreas de desfarrapados agólpanse, invisíbeis, na parte posterior do escenario onde se desenvolven os grandes dramas históricos. Seres anónimos, como os construtores das murallas de Tebas do poema de Bertolt Brecht Preguntas dun obreiro que le. Alleos aos cambios que anuncia o progreso, semellan pertencer a un tempo de lento discurrir.

Algúns deles vémolos pulular polas páxinas da novela de Antonio Muñoz Molina El jinete polaco, retratados polos ollos dun neno nunha España que non nos queda moi lonxe no tempo. O protagonista lembra os oficios itinerantes, o tráfico diario dos campesiños, os vendedores ambulantes, figuras dun tempo que semella definitivamente perdido na España do século XXI:

"Cuando llegaba el buen tiempo, en las tardes de abril, cuando flotaba el polen en el aire dorado y quieto de la plaza y los hombres traían del campo ramas recién florecidas de olivos cuyos brotes amarillos, de un amarillo más intenso y limpio que el de los jaramagos, eran examinados como el primer augurio de la cosecha futura, mi bisabuelo Pedro se sentaba a tomar el sol en el escalón, con su perro echado entre las piernas, y los dos presenciaban en un silencio impasible los juegos de los niños y el paso de los hombres y los animales, el desfile diario de la gente nómada y desconocida que no pertenecía a nuestras calles ni tampoco a Mágina y declamaba sus pregones con acentos extraños, los afiladores que hacían sonar sus flautas mientras llevaban del manillar una bicicleta que plantaban luego en el suelo en posición invertida para girar la piedra de asperón con el impulso de la rueda, los traperos que pedían a gritos alpargates viejos y pieles de conejo, los hajalateros cetrinos que parecían recién chamuscados en un horno, en las calderas de Pedro Botero, los temibles carboneros de cara negra y brillantes ojos de africanos, los manchegos con blusas negras y romanas al hombro que llevaban quesos en sus blancos sacos de lona, (…) los mendigos solitarios y huraños, los mendigos rezadores, los matrimonios viejos de mendigos que hacían sonar una escudilla de lata cantando al unísono las letanías de la Virgen del Pilar (…), los ciegos que recitaban romances de milagros y crímenes guiados por sus lazarillos, niños de cabeza pelada bajo la boina y chaquetas de adulto con los bolsillos desfondados y un brazal de luto en la manga, los vendedores de tiestos y cántaros con sus burros enjaezados de amarillo y de rojo, los arrieros blasfemos, los gitanos colchoneros y paragüeros, los que cambiaban garbanzos crudos por garbanzos tostados, los cabreros y vaqueros que bajaban con sus manadas al pilar de la muralla dejando a su paso un hedor de estiércol y una polvorienta sequedad de barbecho, los campesinos tan pobres que ni siquiera tenían una bestia y subían del campo doblados bajo una carga de leña o un saco de aceituna rebuscada en los olivares de otros, de hortaliza o de hierba".

domingo, 19 de mayo de 2013

Rosario, dinamiteira

Con 79 anos de idade morría en Madrid o 17 de abril de 2008 Rosario Sánchez Mora, máis coñecida como “Rosario la Dinamitera”, a quen o poeta Miguel Hernández lle adicara en plena Guerra Civil aqueles versos encendidos.

Nacida en Villarejo de Salvanés, pronto se trasladou a Madrid onde traballou como aprendiz de corte e confección no Círculo Cultural das Xuventudes Socialistas Unificadas ao tempo que comezou a militar nas filas comunistas.

Cando estopou a guerra ingresou nas milicias obreiras do Quinto Rexemento, a mítica unidade que comandaba Valentín González, “El Campesino”. Loitou como un soldado máis na fronte de Somosierra. Estivo destinada despóis na sección de dinamiteiros, onde fabricaba bombas de man caseiras, perdendo unha man ao manipular unha delas.

Traballando na centralita do Estado Mayor coñeceu a Miguel Hernández. Colaborou coa dirixente comunista Dolores Ibárruri, “La Pasionaria”, reclutando mulleres para cubrir os postos de traballo deixados polos homes que combatían na fronte.

A piques de rematar a guerra fuxiu cara a Valencia. Atrás deixou ao seu home, desaparecido trala batalla do Ebro, e á súa filla. O seu pai, Andrés Sánchez, foi detido en Alacant con outros 15.000 republicanos, que esperaron infructuosamente a chegada dos barcos prometidos pola Sociedade de Nacións para expatrialos. Comezou entón para Rosario un calvario de detencións e longos periodos de reclusión. Tras serlle conmutada a pena de morte, foi condenada a 30 anos de reclusión por un delito de “adhesión á rebelión” -paradóxica sentencia que autoridades franquistas aplicaron a todos aqueles que defenderon a legalidade republicana-. En 1942 foi liberada e volveu a Madrid, onde acabou rexentando un estanco na praza de Cibeles.

Rosario, dinamitera

Rosario, dinamitera,
sobre tu mano bonita
celaba la dinamita
sus atributos de fiera.
Nadie al mirarla creyera
que había en su corazó
nuna desesperación,
de cristales, de metralla
ansiosa de una batalla,
sedienta de una explosión.

Era tu mano derecha,
capaz de fundir leones,
la flor de las municiones
y el anhelo de la mecha.
Rosario, buena cosecha,
alta como un campanario
sembrabas al adversario
de dinamita furiosa
y era tu mano una rosa
enfurecida, Rosario.

Buitrago ha sido testigo
de la condición de rayo
de las hazañas que callo
y de la mano que digo.
¡Bien conoció el enemigo
la mano de esta doncella,
que hoy no es mano porque de ella,
que ni un solo dedo agita,
se prendó la dinamita
y la convirtió en estrella!
Rosario, dinamitera,
puedes ser varón y eres
la nata de las mujeres,
la espuma de la trinchera.
Digna como una bandera
de triunfos y resplandores,
dinamiteros pastores,
vedla agitando su aliento

http://mundohistoria-clio.blogspot.com.es/2008/04/rosario-la-dinamitera.html