A vinganza do Conde de Montecristo e a crise da débeda española

Son moitas as sombras que se ocultan trala brillante traxectoria do político liberal José María Queipo de Llano y Ruiz de Sarabia, fenómeno polo demás habitual entre as grandes personalidades públicas. O que fora un dos deputados máis influíntes nas Cortes de Cádiz, ministro de facenda e presidente de goberno durante a Rexencia de María Cristina, foi, ao mesmo tempo, o político máis denostado do século XIX.

A crise bursátil de 1835, orixinada pola caída das cotizacións da débeda española, ademáis de provocar a súa destitución, serviu de inspiración ao escritor francés Alexandre Dumas na novela O Conde de Montecristo, onde se convirte en instrumento da vinganza do protagonista Edmundo Dantés contra o avaricioso banqueiro Danglars, un dos culpables do seu longo cautiverio na prisión da illa de If.

José María Queipo de Llano y Ruiz de Sarabia (1786–1843), VII Conde de Toreno, naceu en Oviedo en 1786. Procedente dunha vella familia da nobreza asturiana, interésase desde novo pola obra de Locke e os ilustrados franceses. En Madrid completa os seus estudos. Alí sorpréndeo o estalido da Guerra de Independencia, desde onde axiña retorna a Asturias, onde participa no levantamento antifrancés. Como representante da Junta General del Principado, que se declara soberana, viaxa a Inglaterra para recabar a axuda económica do goberno británico.

Foi elexido deputado por Asturias nas Cortes Constituíntes de 1810, convertíndose no representante máis novo e acadando un gran protagonismo entre os liberais, xunto a figuras como Agustín Argüelles, Muñoz Torrero ou Florez Estrada, e chegou a ocupar a presidencia da cámara. Partidario dunha constitución segundo o modelo francés, da supresión dos señoríos e da Inquisición, as súas posicións ideolóxicas aproximábano á á máis radical do liberalismo.

Durante a restauración do absolutisno é perseguido, acusado entre outras, de colaborar no pronunciamento coruñés do seu cuñado Porlier, e pasa ao exilio, primeiro en Londres e logo en París. En Inglaterra toma contacto co sistema parlamentario e vese atraído polas ideas de Bentham, achegándose ao liberalismo moderado.

Home cosmopolita, o conde de Toreno falaba con fluidez francés e inglés e era ben acollido nos salóns máis renomeados da aristocracia europea. Él mesmo recibe na súa elegante residencia pasisina, e por alí pasan figuras destacadas da emigración liberal española, como Francisco Espoz y Mina e a súa muller Juana de Vega.

O Trienio Liberal tráelle de volta a España, onde é elixido novamente deputado por Asturias e preside tamén as Cortes. Neste período advírtese o seu xiro moderado na oposición ás radicais sociedades patrióticas e o que considera excesos da liberdade de imprenta, actitude que provocará as iras dalgúns exaltados, que atentan sen éxito contra a súa vida. Rexeitando o ofrecemento de Fernando VII para presidir o goberno, regresa a París. Non sen tempo, pois pouco despóis prodúcese a entrada dos Cen Mil Fillos de San Luis.

Durante o segundo exilio parisino Toreno comeza a escribir a Historia del levantamiento, guerra y revolución de España (1832), obra de referencia na historiografía do século XIX español que recolle as reflexións do político asturiano sobre a Guerra da Independencia.

Aproveitando a amnistía decretada pouco antes da morte de Fernando VII, en 1832, Toreno volve a España, sendo nomeado Ministro de Facenda en 1834 no goberno de Martínez de la Rosa. Nesta etapa viuse envolto nun escándalo pola concesión ao poderoso grupo financieiro dos Rothschild da explotación das minas de Almadén, recibindo, ademáis, destes máis de un millón e medio de francos a cambio da devolución dun crédito realizado pola banca Rothschild ao goberno español e cuio pago él mesmo se encargou de demorar.

En 1835 a rexenta María Cristina lle confía a presidencia do goberno, sustituíndo a Martínez de la Rosa, anque só se mantivo no cargo tres meses. A guerra carlista e os problemas económicos centrarán os seus esforzos. Para resolver éstes últimos nomea a Juan Álvarez Mendizábal ministro de facenda, elección que non é allea á presión dos Rothschild e o goberno británico. Foi él precisamente quen lle relevou ao fronte do Goberno trala crise producida polo afundimento dos títulos de débeda española e unha vez que triunfa o pronunciamento progresista de setembro. A orixe da crise está nas operacións especulativas á baixa de James Rothschild que deste xeito cobrábase vinganza polas traizóns do seu antigo socio. 

Un ano despóis, en agosto de 1836, o motín de La Granja lle obriga a retomar o camiño do exilio. Marcha a Francia outra vez, pero regresa ao ano seguinte para ser elixido deputado pola súa provincia nas Cortes que se inaguran en 1837. Nos anos seguintes terá que facer fronte á dura campaña de acusacións por malversación de fondos públicos, e en 1840 pronuncia na súa defensa un dos discursos parlamentarios máis memorables.

A chegada ao poder do xeneral Espartero, líder insiscutido do partido progresista, lévao ao exilio, que nesta ocasión será definitivo, pois falece en París en 1843.

A acerada pluma de Espronceda soubo reflexar o desprezo que a figura de Toreno despertou en certos sectores.


Al que supo erigiendo un monumento
(Que tal lo llama en su modestia suma),
Premio dar a su gran merecimiento
Y en pluma de oro convertir su pluma;
Al ilustre asturiano, al gran talento,
Flor de la historia y de la hacienda espuma;
Al necio audaz de corazón de cieno
A quien llaman el conde de Toreno.