A guerra do patio de recreo

"Os nosos xogos no recreo non acababan ao soar a campanilla, senón que baixo os castiñeiros e diante do edificio baixo dos retretes, chamado o Mexadoiro, continuaban ao recreo seguinte. Loitabamos entre nós. O Mexadoiro, contiguo ao ximnasio, servía de Alcázar de Toledo. É verdade que o feito ocorrera un ano antes, pero nos nosos soños escolares a Falanxe seguía defendendo heroicamente aqueles muros. Os “Rojos” atacaban unha e outra vez inutilmente. Con todo, o seu fracaso había que achacalo tamén á falta de ganas; ninguén quería ser “rojo”, eu tampouco. Todos os colexiais queriamos desafiar a morte á beira do Xeneral Franco. Finalmente, algúns mozos maiores repartíronnos por sorteo: con outros de dez ou once anos, tocoume ser “rojo”, sen que puidese sospeitar o significado posterior daquela casualidade; evidentemente, o futuro insinuábase xa nos patios de recreo.

De forma que cercabamos o Mexadoiro. Iso esixía algún compromiso, porque os mestres que vixiaban coidaban de que grupos neutrais de colexiais, e tamén de combatentes, puidesen facer augas polo menos durante períodos de tregua convidos. Un dos puntos culminantes da loita era a conversación telefónica entre o coronel Moscardó, comandante do Alcázar, e o seu fillo Luís, ao que os “Rojos” fixeran prisioneiro e ameazaban fusilar se a fortaleza non se rendía. Helmut Kurella, un mozo de doce anos de face de anxo e voz en consonancia, facía de Luís. Eu tiña que imitar ao comisario “rojo” Cabello e pasar a Luís o teléfono. A súa voz resoaba clara no patio: “¡Papá!”. O coronel Moscardó: “¿Que ocorre, raparigo?”. “Nada. Din que me van a matar se o Alcázar non se rende”. “Se fose así, fillo meu, encomenda a túa alma a Deus, grita ¡Viva España! E morre como un heroe”. “Adios, Papá. Un bico moi forte”.

Iso dicía o angelical Helmut, facendo de Luís. E entón eu, o comisario “rojo”, ao que un dos mozos maiores había ensinando o berro final de “¡Viva a morte!”, tiña que fusilar ao valente raparigo baixo un castiñeiro en flor.

Non, non estou seguro de se era eu ou outro quen se encargaba da execución; pero puidese ser eu. Logo seguía a loita. Ao recreo seguinte voábamos a torre da fortaleza. Faciámolo acusticamente. Pero os defensores non cedían. O que logo se chamou guerra civil española desenvolvíase no patio de recreo do instituto Conradinum de Danzig-Langfuhr nun só acontecemento repetido sen cesar. Naturalmente, ao final gañaba a Falanxe. O asedio rompía desde fóra. Unha horda de mozos de trece ou catorce anos atacaba con especial violencia. Logo, o gran abrazo. O coronel Moscardó recibía ao seu libertador coa frase que se fixo famosa: “Sen novidade no Alcázar”. E a nós, os “Rojos”, liquidábannos.

Desa forma, cara ao final do recreo podíase volver utilizar normalmemente o Mexaoiro, pero ao seguinte día de clase volviamos repetir o xogo. Isto durou ata as vacacións de verán do trinta e sete. No fondo, houbéramos podido xogar tamén ao bombardeo da cidade vasca de Guernika. O noticiario alemán mostrounos no cine, antes da película, o ataque dos nosos voluntarios. O 26 de abril a pequena cidade quedou reducida a cascallos e cinzas. Aínda hoxe oio a música de fondo baixo o ruído dos motores. Pero só se podía ver os nosos Heinkel e Junker en aproximación-picado-ascensión. Parecía coma se estivesen adestrándose. Non daba para un feito heroico ao que se puidese xogar no recreo".

Günter Grass, Mi siglo

*fotografía de Agustí Centelles

Oliver Law: un combatente norteamericano na guerra de España

Chamábanlles os “Lincolns”, polo batallón “Abraham Lincoln”, os "Washingtons", polo “George Washington”. Eran os norteamericanos que formaban parte dos Voluntarios Internacionais da Liberdade reclutados por todo o mundo para loitar na defensa da República: polacos, checos, alemáns, italianos, ingleses, franceses,... e que interviron ao lado do exército da República nas batallas de Jarama, Brunete, Teruel e na derrota final do Ebro.

Deles decía Herbert Matthews, o periodista do New York Times que cubriu a guerra de España, que aprenderan a loitar antes que a desfilar. O seu último desfile foi no outono de 1838, nas rúas de Barcelona, despois de que o presidente de goberno, Juan Negrín, ordenase a súa retirada.

En Madrid era habitual atopar a moitos deles no Hotel Florida, bebendo e confraternizando con Ernest Hemmingway ou con John Dos Passos, que daquela adicábanse a escribir na prensa sobre a guerra de España.

Un daqueles voluntarios era Oliver Law.

“Brunete, verano de 1937: en plena batalla, un balazo parte el pecho de Oliver Law.Oliver era negro y rojo y obrero. Desde Chicago, se había venido a pelear por la república española, en las filas de la Brigada Lincoln.

En la brigada, los negros no integran un regimiento aparte. Por vez primera en la historia de los Estados Unidos, blancos y negros están mezclados. Y por primera vez en la historia de los Estados Unidos, soldados blancos han obedecido las órdenes de un comandante negro.Un comandante raro: Cuando Oliver Law daba orden de ataque, no contemplaba a sus hombres con prismáticos, sino que se lanzaba a la pelea antes que ellos.

Pero raros son, al fin y al cabo, todos estos voluntarios de las brigadas internacionales, que no combaten por ganar batallas, ni por conquistar territorios, ni por capturar pozos de petróleo.A veces, Oliver se preguntaba:

-Si esta es una guerra entre blancos, y los blancos nos han esclavizado durante siglos, ¿qué hago yo aquí? ¿Qué hago yo, un negro, aquí?
Y se contestaba:
-Hay que barrer a los fascistas.
Y riendo agregaba, como sifuera un chiste:
-Algunos de nosotros tendrán que morir haciendo este trabajo”.

Eduardo Galeano, "Espejos"

Algúns dos seus compatriotas supervivintes, que tamen pasaron polos de campos de batalla na Segunda Guerra Mundial, foron perseguidos a mediados dos anos cincuenta durante A "caza de bruxas" patrocinada polo senador McCarthy.

http://apeldetouro.blogspot.com.es/2009/05/oliver-law.html

O caso Robles

Destinado en EEUU, onde exerceu como profesor de literatura na universidade John Hopkins de Baltimore, o compostelán José Robles Pazos foi un admirador do escritor norteamericano John Dos Passos, traducindo ao castelán a súa obra máis famosa, Manhattan Transfer, e trabando con él unha fonda amizade. O escritor, pola súa banda, manifestaba un amplo coñecemento da realidade española, país que visitara en dúas ocasións e que lle servira de inspiración para a escribir, entre outras, "Rocinante vuelve al camino".

Cando os ecos da guerra de España chegaron ata América, unha corrente de solidaridade levou a moitos xoves norteamericanos a apoiar á República española, enrolándose nas Brigadas Internacionais. Tamén os intelectuais comprometéronse na loita.

John Dos Passos convenceu ao seu amigo Ernest Hemingway para que colaborara na causa. Tempo atrás, Dos Passos xa amosara as súas inclinacións esquerdistas, e a condena que fixo da execución dos anarquistas Sacco e Vanzetti levoulle ao cárcere.

A oportunidade para ámbolosdous xurdiu co motivo dun proxecto do realizador holandes Joris Ivens. Ivens andaba a preparar un documental sobre a guerra civil. O filme, The Spanish Earth, pretendía sensibilizar a opinión pública acerca do combate contra o fascismo que se estaba a desenvolver en España, pero tamén recabar fondos para a República. Dos e Hem participaron na doblaxe do documental, que foi estreado en 1937.

Daquela Hemingway xa estaba en España, aloxado no hotel Florida, onde soían reunirse os corresponsais extranxeiros que cubrían a guerra civil. Xentes como Mijaíl Koltsov, do Pravda, Henry Buckley, do The Daily Telegraph, ou Martha Gelhorn, redactora da revista Collier´s e amante de Hemingway.

En 1938 chega Dos Passos. Da súa estadía no famoso hotel quedounos unha crónica publicada na revista Esquire, onde describe unha escea no hotel logo dun bombardeo:

"Por todas partes ábrense de súpeto as portas dos balcóns que rodean a fonte acristalada. Homes e mulleres a medio vestir fuxen precipitadamente das habitacións da fronte, arrastrando maletas e colchóns cara ás habitacións traseiras. Un camareiro co cabelo ondulado sae unha e outra vez de varias portas distintas, sempre rodeando co brazo a diferentes chicas que ríen ou choran. Gran exhibición de peiteados e lencería. Abaixo, os corresponsais móvense por alí adormecidos».

Naquel Madrid cercado polas tropas franquistas nos momentos finais da guerra, outra inquietude atormentada a Dos: a sorte do seu amigo José Robles. Había tempo que non tiña noticias de él. Sabía que fora nomeado tenente coronel e asignado como traductor ao Ministerio da Guerra. E anque non era home de armas e tivo ocasión de abandonar o país, Robles decidiu quedarse e loitar en defensa da República.

Os esforzos de Dos por atopalo semellaban inútiles. As súas indagacións tropezaban sempre cun muro de obstinado silencio, e comezou a temer o peor. As pescudas irritaron tanto ás autoridades como a algúns dos seus amigos, entre eles Hem que non entendía a insistencia de Dos pola sorte dun home en medio dunha guerra na que caían a diario miles de persoas.

Finalmente, Dos Passos descubre que Robles fora asasinado un ano antes en Valencia, en circunstancias bastante escuras; de feito o seu o cadáver nunca aparecera. O goberno acaba recoñecendo que os responsables foran os seus propios camaradas. Sospeitando da colaboración de Robles co inimigo, os servizos de intelixencia soviéticos non dubidan en eliminalo, anque non tardan en darse conta do erro. Este descubrimento provoca a indignación de Dos, que decide volver aos EEUU, afastándose do que él vía como unha deriva estalinista do réxime, que outro asasinato, o do dirixente catalán do POUM, Andreu Nin, non fai para él se non confirmar. Estes sentimentos quedarán reflectidos no seu escrito "Pensamentos na oscuridade".

A decisión de Dos e a reacción de Hemingway acusándolle de cobardía pola súa marcha foron o motivo da ruptura dos dous antigos amigos. As miradas opostas que ambos tiveron sobre a guerra civil afastoulles definitivamente.